پشت پرده تئاتر؛ چگونه رسانه‌های دیجیتال موجب تغییر شکل تئاتر می‌شوند؟
مدیر پژوهش: کاریج تامپسون، دیانا ولیامسون
محقق: جسیکا لئین اسمیت
نویسندگان: کاریج تامپسون، تد بونیفیس
مترجم: سمیه یعقوبی
این پژوهش گزارشی درباره چشم‌انداز تاثیر رسانه‌های دیجیتال و تکنولوژی در هنرهای نمایشیِ کانادا است. تحولی تکنولوژیک که به صورت گسترده‌ای جنبه‌های مختلفی از زندگی، جامعه و کار در هنر تئاتر را تحت تاثیر خویش قرار می‌دهد و باعث تغییر در رویکرد و انتظارات مخاطبان از هنر تئاتر می‌شود؛ به طوری که هنرهای دیجیتال و نوآورهای تکنولوژیکی هر روز فرصت‌ها و چالش‌های را برای هنر تئاتر به وجود می‌آورند. از یک طرف آن‌ها به تئاتر، رقص، اپرا و موسیقی اجازه می‌دهند که به پتانسیل‌های مخاطبان جدید در سطوح مختلف دست پیدا کنند و از طرف دیگر، موانع گوناگونی در مقابل استفاده از این نوآوری‌های تکنولوژیک وجود دارد، زیرا اکثر نهادهای هنرهای نمایشی با مشکلات مالی فراوانی روبه‌رو هستند.
شرکت‌های تئاتری منابع مالی محدودی برای تولید تئاتر در اختیار دارند و به طبع آن پول کمی برای صرف هزینه‌های نوآورهای تکنولوژیکی وجود دارد و به خاطر این محدودیت‌های مالی هنر تئاتر در برخورد با این تغییرات تکنولوژیکی تحت فشار قرار می‌گیرد. پرسش پژوهشی که در این میان مطرح می‌گردد این است که چگونه رسانه‌های دیجیتال و هنر تئاتر در تعامل با یکدیگر قرار می‌گیرند.
دیدگاه‌های مختلفی در مورد همسویی دنیای تئاتر با جهان رسانه‌های دیجیتال وجود دارد. بر روی صحنه نوآوری‌های تکنولوژیکی مانند هولوگرام‌ها، تصاویر سه بعدی، ویدئو پروجکشن؛ طراحی صحنه مجازی و افکت‌های دیجیتالی وجود دارد که شرکت‌های تئاتری هزینه‌های زیادی برای این تغییرات تکنولوژیکی پرداخت می‌کنند تا ذهن مخاطب را به تجربه جدیدی از هنر تئاتر معطوف نمایند.
در پشت صحنه، شبکه‌های اجتماعی عرصه‌ای برای تعامل بین هنرمندان و مخاطبان ایجاد کرده‌اند و برای تولیدکنندگان تئاتری فرصتی به وجود آمده تا بتوانند با تک‌تک مخاطبان خود ارتباط برقرار کنند. اجرای زنده دیگر یک حافظه جمعی به اشتراک گذاشته نیست بلکه در حال حاضر هنرهای نمایشی تحت تاثیر تغییرات تکنولوژیکی سینما، تلویزیون، برنامه‌های کامپیوتری و زندگی مدرن هستند.
شاید ما هم انتخاب دیگری نداشته باشیم. شرکت‌های تئاتری کانادا در تلاش برای استفاده از این فرصت‌ها در تعامل با رسانه‌های دیجیتال هستند. کانادایی‌ها می‌توانند اجرای زنده تئاتر ملی خود را در سالن‌های محلی خود ببینند اما در پاره‌ای از موارد و با وجود استثنائاتی نمی‌توانند از آن چیزی که هنرهای نمایشی کانادا ارائه می‌دهد به طور کامل لذت ببرند.
تئاتر، دیرینه بسیار کهنی دارد و از رهگذر جنبش‌ها و تحولات متعددی عبور کرده است. از یونان باستان، عصر شکسپیر تا امروز همواره صحنه تئاتر عرصه‌ای برای به اشتراک گذاشتن ایده‌ها و نظرات و نیز بازتاب مسائل گوناگون اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بوده است. تئاتر رویدادی اجتماعی است که در آن تجربه‌ای مشترک بین اجراگران و مخاطبان ایجاد می‌شود.
این تعامل بین جامعه و تجربه‌هایی که به اشتراک گذاشته می‌شود شالوده و اساس جهان رسانه‌های دیجیتال است و باعث شکل‌گرفتن تغییرات بسیاری در طی قرن‌های متمادی شده است. بدون‌تردید با برنامه‌ریزی و همکاری دقیق، جامعه تئاتر قادر به پذیرش رسانه‌های دیجیتالی است و می‌تواند مخاطبان جدید نسل آینده را با خود همراه سازد.
دریک نگاه
«پشت پرده تئاتر» مقاله‌ای است که نتایج تحقیقاتی با موضوع تئاتر و رسانه‌های دیجیتال را به اشتراک می‌گذارد. این پژوهش بین ژانویه و سپتامبر 2011 انجام شده است و روش تحقیق آن استناد به منابع کتابخانه‌ای مانند کتاب‌ها، مقاله‌های جدید و وبسایت‌هایی با رویکردرسانه‌های دیجیتال و تئاتر است. همچنین به صورت میدانی با هنرمندان تئاتری، موسیقی‌دانان، کارگردانان هنری، طراحان، تکنسین‌ها و کارشناسان هنر تئاتر مصاحبه شده و در پایان مقاله به نام برخی از این مشارکت‌کنندگان اشاره شده است.
سوال اصلی در طول فرایند این پژوهش این است که چگونه می‌توان پتانسیل لازم برای استفاده‌ی گسترده از رسانه‌های دیجیتال در تئاتر را افزایش داد و چطور می‌توان محتوای صحنه تئاتر را به سمت استفاده بهینه و قابل انطباق از رسانه‌های دیجیتال گسترش داد و نیز چگونه می‌توان با به کارگیری رسانه‌های دیجیتال در تئاتر به جامعه آماری متنوع و گسترده‌ای از مخاطبان و تماشاگران دست پیدا کرد.
کانادایی‌ها خیلی خوش‌شانس هستند زیرا تئاتر برجسته و فرهنگ اجرایی پرباری دارند. شرکت‌های تئاتری مطرحی مانند جشنواره استراتفورد شکسپیر و جشنواره شاو، تماشاگران و منتقدان بسیاری از سراسر نقاط جهان به خود جذب می‌کنند. شرکت اپرا کانادایی، باله ملی کانادایی، ارکسترهای سمفونی در ونکوور، تورنتو در سطح کلاس جهانی هستند و تئاترهای ملی و جنبش‌های هنری در هالیفکس، تئاتر کلگری، تئاتر جوانان مایتوبا، شرکت تئاتری مولیر (یکی از قدیمی‌ترین شرکت‌های تئاتری در کانادا) و دیگر شرکت‌های تئاتری مانند تئاتربلی چند نمونه از شرکت‌های تئاتری حرفه‌ای در کانادا هستند که سالانه پذیرای تماشاگران بسیاری در سالن‌های تئاتری خود هستند.
شرکت تئاتری ونکوور دارای سه سالن است که در سال 2012 تولد پنجاه سالگی خود را جشن گرفت. در مونترال تئاتر مرکزی و تئاتر سگال که به زبان‌های مختلف دنیا نمایش در آن‌ها اجرا می‌گردد و نیز تئاتر جوردی در مونترال از سال 1980 مرکزی نمایشی برای سرگرمی کودکان و خانواده‌های آن‌ها است. همچنین تئاتر کانادا نمایشنامه‌نویسان مطرحی به جامعه هنری معرفی کرده است که بر اساس داستان‌های اصیل کانادایی نمایشنامه‌هایی ارائه کرده‌اند. در این پژوهش فرصت‌ها و چالش‌هایی که رسانه‌های دیجیتال برای تئاتر کانادا ایجاد کرده‌اند مورد بررسی و تحقیق قرار می‌گیرد.
تغییرکردن تماشاگران
تحول و انقلاب
تخیل و جادو در قلب هر تئاتر خوبی وجود دارد. تئاتر در تاریکی فرو می‌رود و تماشاگر را آرام آرام به دنیای خود وارد می‌کند. نمایش آغاز می‌شود و ما دنیای جدیدی را تماشا می‌کنیم. برخلاف انواع سرگرمی‌های دیگر، تئاتر ویژگی منحصربه‌فردی دارد زیرا بین تماشاگران و بازیگران قراردادی وجود دارد که بازیگران با ایفای نقش خود بر روی صحنه تئاتر، تماشاگران را به دنیایی تخیلی اما در عین حال واقعی می‌برند.
سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که چگونه تئاتر در طول قرن‌ها با وجود تغییرات اجتماعی به حیات خود ادامه داده است. در یونان باستان و حتی در عصر شکسپیر، تئاتر، محلی برای تفسیر اجتماعی جامعه بود، نمایش‌هایی که مسائل اجتماعی، سیاسی و اخلاقی جامعه را منعکس می‌کردند. در نمایشنامه هملت شکسپیر، هملت می‌گوید تئاتر آینه طبیعت است. شکلی از حقیقت که تنها برای سرگرمی نیست بلکه آیینه‌ای است که در آن می‌توانیم خوبی‌ها و ناهنجاری‌های خود را مشاهده کنیم و انعکاس اعمال ما به خودمان باز می‌گردد (هملت،پرده3، صحنه2).
درحالی‌که تئاتر همچنان تلاش می‌کند که فرهنگ و اخلاق روز را منعکس نماید، در حال حاضر با چندین مشکل مواجه است و مسئله و چالش بزرگ تئاتر چگونگی جذب مخاطبان است. تئاتر در رقابت با بسیاری از سرگرمی‌هایی مانند سینما،کنسرت، مسابقات ورزشی، تلویزیون و اینترنت و دیگر شبکه‌های اجتماعی قرار دارد که هر کدام از آن‌ها بخشی از زمان آزاد ما را به خودشان اختصاص می‌دهند و همیشه در دسترس هستند.
لذت بردن از تئاتر تجربه‌ای لوکس و پرهزینه به حساب می‌آید زیرا تئاتر در گذشته فقط در دسترس افرادی بود که درآمد قابل توجهی داشتند، اما در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های تئاتری در تلاش برای تغییر این دیدگاه هستند و بلیط‌های ارزان‌تری هم ارائه می‌دهند. درگذشته در روز شکسپیر جعبه‌ای در جلوی در سالن تئاتر می‌گذاشتند و از تماشاگران می‌خواستند که سکه‌ای کم ارزش (یک پنی) را در آن جعبه بیندازند؛ شاید ریشه اصطلاح گیشه یا باجه بلیط‌فروشی از این امر به وجود آمده باشد. امروزه هزینه یک شب رفتن به تئاتر از دیدن یک فیلم در سینما گران‌تر است و خیلی طول می‌کشد که این سکه‌های کم ارزش جمع‌آوری شوند تا هزینه یک شب دیدن اجرای تئاتر مهیا گردد...
ادامه‌ی این مقاله را می‌توانید در شماره‌ی 239 ماهنامه‌ی نمایش بخوانید.