نقد نمایش منظومه
نویسنده و کارگردان: علی فرحناک

درباره‌ی هدف واقعی و کارکرد هنر نظریه‌های گوناگونی وجود دارد ولی آن‌ها در یک نقطه هم نظرند که هنر وسیله‌ای برای رسیدن به بعضی غایت‌ها است، خواه این غایت تحریک احساسات و همگانی‌کردن ملل جهان و فراخوانی بشریت به خداخواهی باشد و خواه باورهای اخلاقی خواننده یا نگارنده را اصلاح و بهبود بخشد. اثر هنری در همه‌ موارد‌ وسیله‌ای برای نیل به بعضی غایت‌های فراتر از خود به شمار می‌آید و آنچه در تحلیل نهایی در نظر گرفته می‌شود،‌ ماهیت خود اثر هنری نیست بلکه تأثیرات آن بر مخاطبان است. این تأثیرات می‌تواند تأثیرات ابتدایی احساسی و یا ‌شناختی، اخلاقی و‌ مذهبی و حتی اجتماعی[i] باشد. ولی هدف هنر هرچه باشد بی‌گمان در برزخی که آفریننده ـ معلق بین «هنر برای هنر» و «هنر برای مخاطب» ـ در آن به خلق اثر هنری می‌پردازد نیم نگاهی به گروه مخاطبین نیز باید داشته باشد، هیچ‌کس نمی‌تواند بعد از «عرضه عمومی» هنرش بگوید که فقط برای دل خودش کار کرده است. اگر این آفرینندگی در حوزه نمایش باشد ـ بر صحنه تئاتر و یا بر پرده سینما ـ در بخشی از آن قطعا وجه سرگرم‌کنندگی نیز می‌بایست مدنظر قرار گیرد. همواره در تماشای اثر مناسبتی ـ فارغ از مناسبت دینی یا اجتماعی و یا تقویمیِ مربوط ـ از جانب همان مناسبت یا موضوع خاص، بیشترین آسیب به اثر می‌رسد.

عناوین تئاتر «کریمه اهل بیت» ـ که مراد از آن حضرت معصومه سلام الله علیهاست ـ یا «تئاتر رضوی» روی بروشور نمایش برای معرفی اثر چه معنایی در ذهن متبادر می‌کند؟ المان‌ها و شاخصه‌های تئاتر «قمی» و «رضوی» چیست؟ و چه کسی آنها را تعریف و ارائه کرده است؟ آیا جایی از حوزه تئاتر این تقسیم‌بندی ارائه شده است؟ یعنی باقی تئاترها رضوی یا مذهبی یا دینی نمی‌توانند باشند؟ یا هر تئاتری به این جشنواره‌ها آمده حتمی و الزامی «دینی» و «مذهبی» است؟ بگذریم که در حکمی کلی، گاه حلقه از این هم برای هنر و هنرمند تنگ‌تر می‌شود و با افزودن کلمه «ارزشی»، هنرمند و خالق اثر می‌ماند که چه‌کار کند تا اثرش «ارزشی» به‌شمار آید و خدای نکرده «غیر ارزشی» نباشد!

آیا نمایش هملت شکسپیر یک اثر غیردینی و غیر ارزشی است؟ آن هم چون داخل نمایش شاخص‌های آشکار دینی، مانند کلیسا و روشن‌کردن شمع برای قدیسین نیست، و یا چون حرف از خیانت و زنا و خودکشی و قتل بدون محاکمه برای انتقام هست؟ و آیا اثری مذهبی است چون شاه در پرده سوم[ii] در حال دعا به درگاه خداوند و تلاش برای توبه از گناه بزرگ قتل و زناست؟ آیا پرسش‌هایی که این نمایش در ذهن بیننده‌اش ایجاد می‌کند، بعد از پایان نمایش می‌تواند منجر به تدوام تفکر در او شده و به رویکردی مذهبی یا غیر مذهبی در او بیانجامد؟ ....

.

.

.

.

.

خوانندگان و علاقمندان محترم می توانند مطلب کامل این مقاله را از طریق مراجعه به سایت www.magiran.com دریافت و مطالعه فرمایند.