نگاهی شتابزده به تاریخ نمایش و نمایشنامه در ایران

زمینه‌های تئاتر معاصر ایران

ریشه تئاتر معاصر ایران را باید در «نمایش‌های شادی‌آور» (Farce) که از اواسط عهد صفوی آغاز شده است یافت. در این دوره دسته‌های مطربی که به کار شادمان کردن مردم سرگرم بودند به تدریج به گروه‌های تقلیدچی (Farceur) تبدیل شدند. در آغاز، تقلید آنان عبارت بود از تقلید لهجه‌ها و خصوصیات مردم روستایی و ساده، اما رفته رقته تقلیدشان با داستان همراه شد و کم‌ کم به تئاتری همراه با رویدادهای ساده و جزیی و بی ‌تحرک و رویدادهایی اغلب زاید، تبدیل شد، چنان که در نمایش «حاجی کاشی» می‌‌توان دید.

در زمان زندیه تقلید عنوان مستقل یافت و دو نوع آن از میان سایر بازی‌ها معروف شد. یکی «کچلک ‌بازی» و دیگری «بقال ‌بازی». بقال ‌بازی که خود انواع گوناگون داشت بر بنیاد داستان بقال پول دار و خسیسی نهاده شده بود که مردی شیاد و آسمان ‌جل هر لحظه به رنگی و لباسی بر او ظاهر می‌شد و با حرکت و لهجه‌‌های خنده‌آور بقال را گول می‌‌زد. گفتن هر سخن زشت و تقلید هر حرکت ناپسند و خنده‌‌آور در این‌گونه نمایش‌ها روا بود.

در دوره‌ی قاجاریه تقلید کامل‌تر و جاافتاده‌تر شد. به ویژه در عهد ناصرالدین شاه وجود دلقکی معروف چون «کریم شیره‌ای»⁵ و دستیارانش سبب شد که این‌گونه تقلیدها از دربار به منازل اشراف راه یابد و از کمک ثروتمندان و متنفذان مملکت برخوردار شود و به تدریج در شهرهای معتبری چون تهران و اصفهان و شیراز و تبریز پاگیر شود و قهوه‌خانه‌‌های بزرگ، مرکزی برای اجرای آن شود.

صحنه‌ی این نمایش در قهوه‌خانه معمولاً عبارت بود از یک سن بزرگ یا یکی دو تخت چوبی که در میان صحن قهوه‌‌خانه می‌‌بستند و در خانه‌ی اشراف یک تکه قالی که در گوشه‌ای از تالار بزرگ خانه گسترده می‌‌شد. در منزل مردم عادی که اغلب به مناسبت جشن‌‌های عروسی یا«ختنه سوران» نمایشی هم برپا می‌‌کردند، صحنه را با یک تخت چوبی که بر روی حوض می‌‌نهادند می‌ساختند و ازهمین جاست که این‌گونه نمایش‌ها به نمایش «روحوضی» یا «تخت‌حوضی» معروف شده است و هنوز هم آن را به همین نام می‌خوانند. به هرحال قهوه‌خانه مسیر اصلی تئاتر تقلیدی را تعیین کرد.

در تئاتر این دوره «غلام سیاه» یکی از اشخاص دایمی و مهم تئاتر بوده است. چنان که می‌‌دانیم «غلام و کنیز سیاه» از مردمان ساکن افریقا هستند که تاجران برده فروش آنان را یا ربوده و یا از خانواده‌های فقیر با بهایی ناچیز خریداری کرده و به بازارهای جهان عرضه کرده‌اند. ‌شک نیست که هر یک از آنان با رنج‌هایی که کشیده ‌اند عقده‌ها و دردهایی دارند ...

.

.

خوانندگان و علاقمندان  محترم می توانند مطلب کامل  این مقاله را از طریق مراجعه  به سایت  www.magiran.com دریافت و مطالعه فرمایند.