تئاتر الجزایر

استراتژی استعمار فرانسه در قرن نوزدهم میلادی بر این پایه بود که الجزایر را از کشورهای دیگر عرب زبان جدا نگه دارد و میان آنها شکاف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایجاد کند تا الجزایر از آنچه در این کشورها می‌گذشت بی‌خبر بماند. این استراتژی بر همگان آشکار بود و هست. در نتیجه الجزایری‌ها به‌گونه‌ای به انکار جهان پیرامون پرداختند و به سنت‌های خویش بازگشتند. اگرچه از نقطه‌نظر گروهی از منتقدان، این روند تاریخی، به نوعی مثبت تلقی می‌شود، ولی به این دلیل که استعمار فرانسه، الجزایر را از دنیای در حال رشد دور نگه داشته بود، این کشور نتوانست با توسعه‌ی فرهنگی جهان همگام شود و این ارتباط را توسعه ببخشد. تئاتر هم به عنوان پدیداری اجتماعی از این انزوای ناگزیر بی‌نصیب نماند، هر چند الجزایری‌ها، هم در قرون نخستین و هم دوران طولانی اشغال استعمار فرانسه، هرگز از اشکال نمایش سنتی‌شان غافل نماندند. پیش از واردات تئاتر فرانسه به الجزایر، فرم‌های همراه با موسیقی، حرکت و روایت شاعرانه یا نقل از قصص قرآن، مدت مدیدی با آیین‌های برآمده از تغییر فصول و رویدادهای اجتماعی و خانوادگی درآمیخته بود. تاریخ این اشکال نمایشی، حداقل به دوران ورود اسلام به این سرزمین برمی‌گردد. مثلاً روایت‌های عامیانه که شامل عناصر دراماتیکی همچون آواز و حرکت می‌شد در میان حلقه‌ای وسیع از تماشاگران رخ می‌داد. این شکل نمایشی، هنوز هم در الجزایر رایج است؛ سرگرمی‌های عامیانه با روایت قهرمانی‌های ابو زاهد الحلالی، حماسه‌ای که هنوز هم شور ملی را در میان اقشار مختلف الجزایر برمی‌انگیزد. این فرم‌های نمایشی، واقعیت تاریخی الجزایر را چنان عمیق و دقیق تبیین می‌کردند که مقامات فرانسوی شروع به سانسور فرم و محتوای آنها کردند. ولی آنها هرگز موفق به ریشه‌کن کردن این شکل‌های نمایش سنتی نشدند، طوری که حتی امروز ابزاری برای بیانِ روحِ ملیِ الجزایر محسوب می‌شوند. این نمایش‌ها، بسته به ذوق و استعداد بازیگر که نقش‌های متعددی را ایفا می‌کرد، با امکانات محدود صحنه‌ای، مثلاً نی شکر، به اجرا درمی‌آمد. در شیوه‌ای به نام المَداح یا القَوالی (به معنی ستایش)، راوی موضوعی، معمولاً تاریخی یا مذهبی را برمی‌گزیند و به یاری عربی ادبی یا محاوره‌ای، روایت را با شعر بداهه پیش می‌برد. همچنین، روای به روایتِ منثورِ حوادث زندگی روزمره و رخدادهای تاریخی هم دست می‌زند.
.

ادامه ی این مقاله و مطالب دیگر دراین باره را در شماره ی 216 مجله نمایش بخوانید...